ورود به سایت
نام کاربری
 
گذرواژه
 
عضویت در خبرنامه
تلفن همراه:

ایمیل:

کلیه حقوق مادی و معنوی ، متعلق به سامانه اطلاعات اصناف شهر یزد(مکان نما) می باشد .
بزرگترین بادگیر جهان 
بلندترین بادگیر یزد و به‌ تبع آن بلندترین بادگیر جهان، در هشت‌باغ دولت‌آباد این شهر واقع‌ شده‌است. باغی با معماری بی‌نظیر که از سرچشمه‌های قناتی در فرسنگ‌ها دورتر تغذیه کرده و نگین سبزی در دل کویر را هویدا کرده است. با کجارو همراه باشید تا دراین‌باره بیشتر بدانیم.
هرگاه نام شهر بادگیرها را می‌شنویم، بی‌درنگ تصویر اولین شهر خشت خام جهان؛ یزد در ذهن‌مان تداعی می‌شود. در طول تاریخ گذشته این شهر، زندگی در یزد، شهری کویری با تابستان‌های طاقت‌فرسا را بادگیرهای بیشمار آن میسر کرده است. بادگیرهایی که به بلندای آسمان قدبرافراشته‌اند و خنکای اندک بادهای وزیده در آسمان این شهر را به کام صاحبان خانه خود می‌نشانند.
 
 
 
موقعیت جغرافیایی
یزد با وسعت ۲۳۹۷ کیلومترمربع اولین شهر خشت خام و دومین شهر تاریخی جهان بعد از ونیز است. شهر یزد، مرکز استانی به همین نام در فاصله ۶۷۷ کیلومتری تهران قرار دارد. یزد در دره‌ای وسیع و خشك و محصور بین رشته‌کوه‌های شیركوه و خرانق قرارگرفته اسـت. ایـن شهـر از شمال به شهرستان اردكان و از شرق به شهرستان بافق و از جنوب به شهرستان تفت و از غرب به استان اصفهان محدود می‌شود.
آب‌وهوای یزد به علت قرار گرفتن روی کمربند خشک جهانی، دارای زمستان‌های سرد و نسبتاً مرطوب و تابستان‌های گرم و طولانی و خشک است.
باغ دولت‌آباد
در اصل این مجموعه در خیابان شهید رجایی قرارگرفته است و در خیابان دیگری که در بلوار دولت‌آباد قرار دارد ورودی نداشته و در دست مرمت و بازسازی است. به همین علت، تردد از در اصلی انجام می‌گیرد. این باغ در دوران قاجاریه متصل به دروازه"چهار منار" بود اما همچنان خارج شهر قرار می‌گرفت. اما با گذشت زمان، بافت شهری اطراف آن را پر کرد ، بطوریکه در دوران پهلوی ساخت‌وساز حومه شهری پیرامون آن را فراگرفت و به‌تدریج باغ در مرکز شهر یزد واقع شد. هنگام ورود از یک هشتی نسبتاً بزرگ عبور می‌کنیم که محل ارائه و فروش صنایع‌دستی از قبیل سفال است. فضای داخلی باغ تا حدودی سبز است و به فضای باغ فین کاشان بی‌شباهت نیست.
تاریخچه باغ دولت‌آباد
درکتاب یادگارهای یزد، نوشته ایرج افشار آمده است: مطالعه تاریخ‌ قدیم یزد نشان می‌دهد که باغ‌های مهم و بزرگ و زیبا از قدیم‌ترین ایام در آنجا ساخته می‌شده و ذکر بسیاری از آن‌ها در آن کتب موجود است. ازجمله در تاریخ جدید یزد از سی باغ نام‌ برده شده است. ولی افسوس که اثری از هیچ‌کدام از آن‌ها اکنون بر جای نیست. باغ دولت‌آباد یزد از نمونه باغ‌های بزرگ ایران است که در سال ۱۱۶۰ هجری قمری « دوره زندیه» بناشده است. بادگیر مرتفع و زیبای آن با ارتفاع ۳۳ متر از سطح زمین بلندترین بادگیری است که تاکنون شناسایی‌شده است. این باغ بزرگ یکی از بنیادها و آبادانی‌های محمدتقی خان مشهور به خان بزرگ، سرسلسله خاندان خوانین یزد و مرد مقتدر آن عهد است. او ابتدا قناتی با نام دولت‌آباد ایجاد کرد و سپس از آب آن قنات، باغ دولت‌آباد را به وجود آورد. قنات تاریخی عظیم و مهم دولت‌آباد دارای قدمتی بیش از دویست سال است که از احداث پنج رشته قنات تشکیل‌شده است.
بنای این مجموعه به سال ۱۱۶۰ ساخته‌شده و در حدود ۲۶۰ سال قدمت داشته و محل اقامت حاکم وقت و معاصر با شاهرخ میرزا و کریم‌خان زند بوده است. این بنا که می‌بایست در اختیار نوادگان محمدتقی خان (بزرگ خاندان رحیمی)باشد، اکنون توسط میراث فرهنگی اداره می‌شود .(شجره‌نامه در کتاب جامع جعفری به چاپ رسیده است).
این مجموعه یادگاری است از دوره‌های افشاریه و زندیه که شامل عمارت سردر، ساختمان هشتی و بادگیر، عمارت بهشت‌آئین و تالار آینه، عمارت تهرانی، آب‌انبار دو دهانه و باغ ناصر است. فضای سبز باغ، درختان میوه مانند انگور و سرو و کاج داشته و همچنین گل‌های محمدی و سرخ نیز در باغ دیده می‌شوند.
قنات دولت‌آباد که نقشی اساسی در موجودیت‌بخشی به باغ دولت‌آباد دارد، به طول تقریبی ۶۰ کیلومتر یکی از مهم‌ترین و طولانی‌ترین قنات‌های شهر یزد است. قنات از ارتفاعات مهریز سرچشمه می‌گرفت و پس از مشروب کردن بخشی از اراضی مهریز و به کار انداختن چند آسیاب آبی به یزد می‌رسید و همه باغ دولت‌آباد را سیراب می‌کرد و پس‌ از آن به‌ طرف اراضی اطراف باغ جاری می‌شد و زمین‌های کشاورزی را سیراب می‌کرد.
باغ دولت‌آباد یکی از زیباترین باغ‌های ایران به شمار می‌رود که در وسعتی در حدود ۶٫۴ هکتار احداث‌شده است. در زمان محمدتقی‌خان، باغ از سمت شمال به خیابانی می‌رسید که درختان بسیاری داشت؛ بطوریکه این درختان ،مانع دید از خارج به داخل باغ می‌شدند.
به این سبب این خیابان را "هزار درخت" نیز می‌گفتند که عرض ۴ تا ۵ متر و طولی بیش از ۲۰ کیلومتر داشت و به سمت رحیم‌آباد می‌رفت. در سمت شرق باغ نیز خیابانی به طول ۸ کیلومتر قرار داشت و از سمت غرب باغ به مسیل رودخانه‌ی خشک محدود می‌شد. در این زمان باغ خارج از حصار شهر یزد قرار داشت.
معماری باغ دولت‌آباد
بادگیر باغ، بلندترین بادگیر جهان
آنچه اين باغ را در ميان باغ‌های ايراني شاخص نشان مي‌دهد، بادگير مرتفع آن است که با ۳۳٫۸ متر بلندترين بادگير جهان شناخته‌ شده‌است. از ديگر خصوصيات اين بادگير، هشت‌ضلعی بودن آن‌ است که باعث می‌شود باد در هر جهت بوزد و به‌راحتی و به‌سرعت به قسمت زيرين هدايت شود. از سوي ديگر در زير اين بادگير حوضی قرار دارد به‌طوری‌که با وزيدن باد به سطح آب حوض، هوای خنکی را داخل بنا ايجاد می‌کند. دراین ساختمان با تلفیق باد و آب که درحوض‌های داخل ساختمان درجریان است، هوای خنک از زیر بادگیر به قسمت شاه‌نشین و تالارها انتقال پیدا می‌کند. به همین دلیل به این بنا، ساختمان تابستانه نیز گفته می‌شود.
 
هندسه باغ
تقارن یکی از اصول معماری ایرانی بشمار می‌رود بطوریکه در معماری سنتی ایران در تمامی بناها به اشکال مختلف از آن استفاده‌شده است. در باغ ایرانی نیز از این اصل بسیار استفاده‌شده است. کوشک به‌عنوان اصلی‌ترین بنای باغ ایرانی روی محور تقارن باغ قرار می‌گیرد. اوج این تقارن را می‌توان در محور اصلی باغ دید یعنی جایی که حتی گل‌ها و درختان نیز قرینه کاشته می‌شوند.نکته قابل‌ تأمل در هندسه باغ دولت‌آباد، عدم تطابق محور باغ اندرونی بر محور باغ بیرونی است بطوریکه امتداد محور طولی باغ اندرونی، نسبت به مرکز تقارن باغ بیرونی انحراف دارد.در بررسی علت این مسئله به نظر می‌رسد که با توجه به زمان شکل‌گیری دو باغ که بنا بر منابع تاریخی موجود، هر دو باغ در یک‌زمان یا بافاصله زمانی اندک از یکدیگر ساخته‌شده‌اند، این عدم تطابق می‌تواند زمینه‌ای برای گام‌های بعدی تحقیق درزمینهٔ هندسه باغ دولت‌آباد باشد که مستلزم تحقیقات میدانی و جستجو در منابع تاریخی مرتبط است.(البته فرض مطرح‌شده با در نظر گرفتن پلان‌های قدیمی‌تر باغ مطرح می‌شود زیرا در دهه ۱۳۷۰ ه.ش با ساخت خیابان بزرگی در شمال باغ، قسمت اعظمی از باغ بهشت‌آیین تخریب گردیده و از زمین آن برای ساخت بلوار استفاده شد).
 
طرح باغ
طرح باغ دولت‌آباد یکی از اصیل‌ترین و بدیع‌ترین طرح‌های باغ رسمی ایرانی است. سطح باغ به دو بخش با محیط مستطیلی با ابعاد ۱۱۶ در ۲۷۴ متر و ۱۰۴ در ۲۷۸ متر تقسیم می‌شود که به‌ صورت عمودبرهم قرارگرفته‌اند. محور تقارن مستطیل بزرگ‌تر -محور اصلی باغ- در راستای شمال غربی-جنوب غربی با زاویه ۳۰ درجه نسبت به محور غربی-شرقی قرار می‌گیرد. محیط مستطیل بزرگ‌تر (آنچه اکنون عموم به‌عنوان باغ دولت‌آباد می‌شناسند) باغ "اندرونی" را شکل می‌داد که درواقع باغ خصوصی و اقامتگاه خانواده بوده است. محیط مستطیل کوچک‌تر که در سمت شمال قرار دارد، محدوده‌ی باغ بیرونی را مشخص می‌کند. این باغ که باغ "بهشت‌آیین" نامیده می‌شود، محل برگزاری تشریفات حکومتی و مراسم ورزشی بوده است.
 
عناصر و اجزای باغ
همان‌طور که اشاره شد، پیدایش مجموعه عمارات باغ دولت‌آباد پس از احداث و احیای رشته‌های قناتی است که با همین نام شکل‌گرفته و پس از رونق باغ‌های پیرامون، در آن چند عمارت شامل عمارت سردر، عمارت بهشت‌آیین، تالار آیینه، عمارت تهرانی، عمارت هشتی (عمارت بادگیر)، عمارت سردر شمالی (مربوط به باغ بهشت‌آیین) و تالار طنبی احداث شده است. همچنین اسطبلی بزرگ با شترخانه و غلام خانه در غرب باغ و در کنار رودخانه خشک قرار دارد.
عناصر و اجزای باغ :
۱. عمارت سردر (بهشت‌آیین)
۲. عمارت هشتی (عمارت بادگیر)
۳. تالار طنبی
۴. عمارت طهرانی
۵. تالار آیینه
۶. عمارت سر در شمالی
۷. اسطبل بزرگ
۸. ابنیه فرعی و خدماتی
۹. آب‌انبار
در واقع باغ دارای چهار بنای اصلی بوده که سه دستگاه آن به نام هشتی، تالار طنبی و سردر هنوز بر پای است و قسمتی از اتاق‌های زمستانی هم وجود دارد ولی بقیه ساختمان‌ها و حتی عرصه‌ی آن از بین رفته است.
علاوه بر این بناهای اصلی، ابنیه فرعی و خدماتی در ضلع شرقی باغ شامل آبدارخانه، شربت خانه،آشپزخانه و تأسیسات چاه و منبع آب با گاورو وجود دارد که در مواقع کم‌آبی برای پرکردن حوض‌های متعدد باغ از آن استفاده می‌شده است.
مجموعه ساختمان‌های دولت‌آباد هر یک دارای مشخصات معماری و جلوه‌های اصیلی از کاربرد فضاهای موردنیاز در آن زمان است. « "عمارت هشتی" که در انتهای محور اصلی باغ و متصل به دیوار جنوبی است، در واقع کوشک اصلی باغ محسوب می‌شود و به سبب وجود بادگیر مرتفع آن شهرت خاصی دارد. این بادگیر با ۳۳متر و ۸۰ سانتی‌متر ارتفاع، بلندترین بادگیر موجود در ایران است. عمارت هشتی دارای سه اتاق بزرگ و حوض‌خانه‌ای (با حوض یکپارچه مرمرین) در وسط است. طرح آن شبیه سایر کوشک‌های ایرانی است و طبقه فوقانی یک تالار و صفه و منظر دارد».
در سمت غرب عمارت هشتی، "عمارت طَنَبی" بزرگ و مجللی قرار دارد که دارای بادگیری مربع شکل و رو به باغ است. در دو طرف تالار طنبی، تالارها، صفه‌ها و شبستان‌هایی در یک طبقه جای دارند که در و روزن‌های آن‌ها به طنبی باز می‌شود. در زیر طنبی، زیرزمینی ژرف کنده‌اند که با دو پله راست به باغ می‌پیوندد و از طرف جنوب با راهرویی به محوطه زیر بادگیر ارتباط دارد.
"عمارت سردر" (در مرز مشترک دو باغ اندرونی و بیرونی) اصلی‌ترین عمارت باغ بهشت‌آیین بشمار می‌آید که دوطبقه است و زیر خان آن از یک سردر، هشتی و یک اتاق بزرگ (رو به شرق) و چند اتاق کوچک (رو به شمال و جنوب) و چند راهرو تشکیل‌شده است.
 
گونه شناسی باغ
دولت‌آباد ازنقطه‌نظر گونه‌شناسی عملکردی ، باغ"سکونتگاهی- حکومتی" است. به‌نحوی‌که باغ بیرونی محل انجام تشریفات حکومتی ، مراسم ورزشی و اداره امور شهر بوده است و باغ اندرونی،بخش خصوصی و اقامتگاهی مجموعه به شمار می‌رفته است. در باغ‌های سکونتگاهی- حکومتی، عرصه اندرونی را از سایر عرصه‌ها کاملاً متمایز می‌کردند و حتی دربان یا حاجبی را برای نظارت بر آن تعیین می‌کردند.
از دیدگاه گونه‌شناسی کالبدی، دولت‌آباد از نوع "باغ-حیاط" به شمار می‌رود زیرا ساختمان‌ها و عمارات آن در اطراف باغ قرار می‌گیرند. (مانند نارنجستان قوام و باغ هفت‌تنان در شیراز)
 
نظام آبیاری باغ
منبع اصلی تأمین آب باغ، قنات دولت‌آباد است. در وقف‌نامه مفصل قنات دولت‌آباد نوشته‌شده است : « بر هیچ احدی مباح و روا نیست که پیش از گذشتن آب از باغ مذکور در آن تصرف نماید، اگرچه فی‌المثل ، همه آب دادن یک وجب زمین باشد. مگر درصورتی‌که به جهت آفات سماوی، کمی آب به‌ جایی برسد که گذشتن آب از باغ ممکن نباشد که در این صورت متولی را جایز است که در هر موضع که صلاح باشد، آب را به مصرف برساند». علاوه بر قنات، برای مواقع خشک‌سالی و برای سیراب‌کردن باغ و پرکردن حوض‌های متعدد آن، یک چاه و منبع آب با گورو (آنچه امروز گاورو نامیده می‌شود) در ضلع شرقی باغ و در کنار ابنیه خدماتی احداث‌شده بود. همچنین در مواقع اضطراری از آب ذخیره‌شده در آب‌انبار باغ نیز استفاده می‌کردند.
در باغ دولت‌آباد، آب به‌ تمامی به نمایش گذاشته می‌شود. معمار با بازی وصف‌ناپذیری، بارها آب را به درون زمین برده و بیرون آورده است، بطوریکه آب در تمام سطح باغ حضور دارد. آب ابتدا در زیر بادگیر عمارت هشتی و در یک حوض یکپارچه مرمرین دیده می‌شود که در آن می‌جوشد و بالا می‌آید. سپس به حوضی در وسط این عمارت وارد می‌شود و از آن به سه حوض کشیده مستطیل شکل در سه شاه‌نشین سرازیر می‌شود. در مقابل ارسی اتاق‌ها، سه سینه کبکی وجود دارد که از سنگ مرمر است و آن را به شکلی تراشیده‌اند تا موج ایجاد کند و حجم آب را بیشتر از واقعیت نشان دهد.
آب از هر سینه کبکی، وارد یک حوض کوچک می‌شود که حوض کلگی نام دارد و ازآنجا در آب‌نمای بزرگ باغ جاری می‌شود. این آب‌نما دقیقاً بر محور اصلی باغ قرار گرفته و ابعاد آن متناسب با ارتفاع بادگیر عمارت هشتی است بطوریکه تصویر این عمارت را به‌گونه‌ای کامل در آب منعکس می‌کند. (آب درون آب‌نما در این مرحله وارد آبگردانی بسیار زیبا می‌شد که اکنون از بین رفته است). بعدازآن آب از زیر عمارت سردر، وارد باغ بهشت‌آیین می‌شود و به یک استخر ۱۲ ضلعی بزرگ که در شمال عمارت قرار دارد، می‌ریزد و ازآنجا به سمت سه استخر مستطیل شکل در سه جانب دیگر سرازیر می‌شود. سپس آب از این استخرها به‌سوی خیابان‌ها و آبادی‌ها جاری شده و به مصرف کشت و زرع می‌رسد. درواقع معمار تنها به عبور آب از لایه‌های زیرین زمین و سیراب کردن درختان قناعت نمی‌کرد، بلکه آب گوارا را به روی زمین می‌آورد و به نمایش می‌گذاشت تا روح ساکنان کویر را نیز سیراب کند.
نظام آبیاری باغ:
۱. مسیر نمایان حرکت آب
۲. مسیر پنهان حرکت آب
۳. حوض و آب‌نما 
مؤلف جامع جعفری ذیل عنوان « ذکر قنات مبارکه دولت‌آباد یزد- ایراد وقف‌نامه آن از منشـآت عالم ربانی آقای سیداحمد اردکانی...» و پس از عبارت‌پردازی‌ای زیاد می‌نویسد:
«تخمیناً معادل پانصد درب باغ و مساوی دو هزارجریب زمین از آن آب شاداب است... منبع و مظهر آن هر دو در بلوک مهریجرد است و در ساحت نه فرسنگ زمین قمری به جهت آن آب حفر فرموده از بلوک مهریجرد به حوالی ولایت کشانیدند و در حومه شهر به زراعت رسانیدند و آسیابی در قریه محمدآباد چاهوک که واسطه میان مهریجرد و شهرت بنا فرموده، از آن آب دایر ساختند. بالجمله بنای قنات مزبور بر چهار رشته قنات است. رشته اول قنات مسمی به باقرآباد است که در اصل مرغابی بود و بعد از انتقال به نواب جنت مآب خان مغفور سعید آبی بر روی کارش آمد... رشته دوم قنات مسمّی به مهدی‌آباد است... رشته سیم قنات مسمّی به ... است ... رشته چهارم نصفه از قنات قدیمه بغدادآباد است که منتقل به خود فرموده ... و این چهار رشته قنات را روی هم مسمّی به قنات دولت‌آباد ساخت از ساحت مهریجرد به عرصه حومه شهر چنانکه مسطور گشت، جاری گردانیده و در موضع آبشاهی ربع از قنات دولت‌آباد را مفروز نموده و به اولاد فرخنده نهاد خود بخشیده‌اند و سه‌ربع دیگر را به حومه آورده ربعی از آن سه‌ ربع را به‌ ضمیمه باغ دولت‌آباد که نیز از ابنیه آن بزرگوار است با اراضی تابعه باغ مزبور وقف بر چهارده معصوم فرموده‌اند که متولی شرعی آن (نام متولی را از نسخه خطی زدوده‌اند)».
مؤلف جامع جعفری سپس به نقل متن وقف‌نامه پرداخته است و بلافاصله پس از اتمام آن توصیف عمارات مربوطه به باغ را موضوع سخن خود قرار داده و تلخیص آن بدین‌صورت است:
«یکی دیگر از بناهای نزهت انتمای آن بزرگوار باغ دولت‌آبادست که متصل به دروازه چهارمنار و خارج شهر واقع است و از آب قنات دولت‌آباد مشروب می‌شود... فضای باغ به‌ حسب طول به بسط ... و به‌ حسب عرض ... و در سمت شرقی عمارتی به طرح هشت ... طرح‌ریزی کرده‌اند... حیاض حوض‌خانه‌ها هشتی طرحش... آب حوض فلک را... بر باد داده و اعجوبه بادگیر عیوق طرحش ... راه آمد و شد با کیوان گشاهد ... مقابل آن عمارت در سمت غربی که بدایت باغ است، طرح عمارت دیگر ریخته‌اند».

نام
ایمیل
متن پیام
 
یزد
جغرافیایی
شهرستان یزد در دره‌ای خشک و پهناور بین کوه‌های شیرکوه و خرانق، در ۱۵ درجه و ۵۳ دقیقه تا ۴۰ درجه و ۵۴ دقیقه درازای خاوری و ۴۶ درجه و ۳۱ دقیقه تا ۱۵ درجه و ۳۲ دقیقه پهنای شمالی واقع شده است. این شهرستان از سوی شمال به شهرستان‌های میبد و اردکان از خاور به شهرستان‌های اردکان و بافق، از باختر به استان اصفهان و از جنوب به شهرستان تفت، ابرکوه و مهریز محدود می‌شود. میانگین بلندی شهرستان یزد از سطح دریا ۱۲۰۰ متر است.
قرار گرفتن در بخش مرکزی فلات ایران در برگیرنده نا مناسب‌ترین عوامل طبیعی چیره بر فلات مرکزی ایران نیز است. بارش اندک همراه با تبخیر شدید، دور بودن از دریا، نزدیکی با کویر خشک و پهناور نمک، رطوبت نسبی کم همراه با گرمای بسیار، از عواملی هستند، که یزد را به گونه یکی از خشک‌ترین مناطق ایران درآورده است. گذشته از آن، در این منطقه نوسان شدید درجه حرارت نیز وجود دارد.
زبان
مردم یزد به زبان فارسی رایج با لهجه یزدی سخن می‌گویند و بسیاری از واژه‌ها و ترکیبات زیبای فارسی را در گویش خود حفظ کرده‌اند. در استان یزد برخی ویژگی‌های گویشی میان شهرستانهای مختلف محسوس است. معتقدان به آیین زرتشتی در میان خود به زبان بهدینی (گَورونی یا دری زرتشتی) سخن می‌گویند و به ویژه مراسم مذهبی خود را با این زبان انجام می‌دهند. گویش یزدی بخشی از فارسی دری (فارسی خالص و اولیهٔ ایرانیان) است.